مامۆستا سەید جەلالدین حسینی، چۆڵەچرای رێبازی کوردایەتی!

عەلی بەهرامی

مامۆستا سەید جەلالدینی حوسەینی، ئەو رێبەرە فیداکار و قارەمان و نەتەوەییە بوو کە زیاتر لە 64 ساڵی ژیانی بۆ خزمەت بە خەباتی رەوای گەلەکەی تەرخان کرد . مامۆستا هەر لە هەڕەتی لاوێ تیەوەو بە ئەندامێتی لە کۆمەڵەی ژێکاف دەستی به کاری سیاسی کرد و تا دوا پشوو رێبواری رێبازی کوردایەتی بوو.

لە دوای کۆمار، مامۆستا لە راپەرینی جوتیاران دژبه  ئاغا خوینمژ و چەوسێنەرەکان،  پشتیوانی لە جوتیاران کردوە و ئەو چینە زەحمەتکێشەی کوردستانی بە زانیوەو تا کۆتایی راپەرینی جوتیارانیش دەستی لە پشتیوانی کردنیان هەڵنەگرت. هەروەها لە سەرهەڵدانی خەباتی ساڵانی  46- 47دا پشتیوانی له خەباتکاران کردوو ئەوندەی لە توانای دا بوو پاراستوونی و لە راپەراندنی کارەکانیاندا هاوکاری کردوون. 

مامۆستا لە کاتی شۆرشی ئەیلوڵدا چاوی هۆمێدی لەو شۆرشەی گەلەکەمان لە باشوور بووەو چەندین شیعری لە بە سەر پێشمەرگەو شۆرشی ئەیلولدا هۆنیوەتەوەو دڵخۆش بووە بە سەرکەوتنەکانی و خەمبار و داخدار بووە بە هەرس هێنانی. هەروەها لە کاتی تەعریب و راگواستنی خەڵکی گوندەکانی باشوری کوردستان بۆ کۆمەڵگە زۆرەملیەکان، رێگەی بە خەڵکی ناوچە سنووریەکان نەداوە  کە ماڵ و مەڕ و ماڵاتی کوردانی باشوور تاڵان و هەرزان فرۆش کەن و هانی داون لەو زروفەدا بەشێوەی جۆراوجۆر یارمەتیان بدرێ.

هەر لە زەمانی دەسەڵاتداری شادا مامۆستا لە کوردستان ئەوەی دژی ئەو رژێمە بووبێ پەنای داوەو هاوکاری کردوون و دڵی داونەوەو هانی داون بەردەوام بن لە دژایەتی کردنی رژێم و درێژە بەو خەتی موبارەزەکەیان بدەن، هەر لەو چوارچێوەدا لە بانە پشتیوانی له نەیارانی تەبعید کراو کردووە، و هەر بە یەکەم جەرەقەی ناڕەزایەتیەکان مامۆستا لە بانەو ناوچەکانی دیکە کەوتە هاندانی لاوان و جەماوەر بۆ راپەرین.

هەوڵ و پێشەنگایەتی مامۆستا لە راپەرینەکاندا، شاری بانە کردە ناوەندێکی گرینگی خەبات دژ بە رژێمی شاو هەر زوو دەسەڵات و هێژموونی رژێم لە بانە لاوازبوو و دەسەڵاتی سەرەکی کەوتە دەست خەڵک و رێبەران و بەدیاری کراویی مامۆستا سەید جەلالدینی حسینی. مامۆستا لە دوای رێکخستنی راپەرین لە بانە، کەوتە شار و ناوچەکانی دیکە و بۆ شەهیدانی سەردەشت چووە ئەو شارەو هانی جەماوەریدا کە لە راپەرین بەردەوام بن و ئەوان بە هەموو شێوەیەک پشتیوانی سەردەشت دەکەن. لە سەقزیش، بۆ یەکەمجار کە راستەوخۆ هێرش کرابێتە سەر شەخسی شا لەلایەن مامۆستا سەید جەلالدینەوە بووە , روو لە شا ووتی " پدەر سوختەی لووت کەڵەشاخ چی لە خەلک دەوێ"، لە دوای ئەو هێرشەی کرایە سەر شا، راپەرینی جەماوەری سەقز رەنگێگی دیکەی بەخۆوە گرت و ئەو ترسەی حکومەتی شا دروستی کردبوو لە دڵی زۆراندا رووخا.

لە بۆکان و چەندین ناوچەی دیکەش بە هەمان شێوە ئامادەی ناشتن و بەخاکسپاردنی شەهیدان بووەو وەک هەلێک کەڵکی لێوەرگرتووە بۆ هاندان و نێڵدانی کوڕەی خەباتی جەماوەر و هەتا رووخانی رژێمی شاو سەرکەوتنی خەبات و راپەرینی جەماوەر بەردەوام بوو لە رێبەرایەتی کردنی خەڵکی وەزاڵەهاتووی کوردستان.

لە دوای راپەرین مامۆستا سەید جەلالدین دام و دەزگاکانی ناوچەی بانەی رێکخستەوەو رێگەی نەدا کار و باری خەڵک راوەستێ و لەو ماوەدا بەرێوەبەری کار و باری خەڵکی وەئەستۆ گرت و بە جۆرێک کاری ئیداری شاری بانەی دارشت لەو ماوەدا  کەمترین کەم و کورتی هاتەپێش.

هاوکات لەگەڵ سەروسامان دانی کار و باری خەڵک، مامۆستا لە رێنوێنی و هاندان و دامەزرانی هێزی پێشمەرگە رانەوەستاو لەو ماوەدا لەگەڵ حکومەتی بازرگان کەوتە هەوڵ بۆ وەرگرتنی چەک و چۆڵ و رێکخستنی هێزی بەرگری بۆ پاراستنی ناوچەکە، بەڵام ئەوەی راستی بێ مامۆستا کۆکردنەوەی ئەو چەکانەو دامەزرانی هێزی پێشمەرگە لە ژێر ناوی هێزی بەرگری بۆ ئەو دوور بینیەی دەگەرایەوە کە بەرێزیان هیچ ئومێدێکی بە حکومەتی خومەینی نەبوو وە پێی وابوو ئاخوند جێی باوەر نین و جەماوەر و هێزی پێشمەرگە دەبێ ئامادە و تەیار بن و لە هەر ئەگەرێک دا بەرگری لە خاک و نیشتمان بکەن. جوێ لەوە لە ساڵی 1358 دا کەوتە گەران بە ناوچە جیا جیاکانی کوردستانداو کۆڕ و کۆبوونەوە و میتینگی جۆراوجۆری بۆ جەماوەری شارەکان سازدەکرد و لە سیاسەتەکانی حکومەتی نوێی ئاگادار دەکردنەوەو هانی دەدان کە ئامادەی هەر جۆرە رووبەرووبوونەوەیەکی هێزەکانی حکومەت بن.

هەر لەو ساڵەدا بوو پێشبینیەکانی مامۆستا وەراست گەراو رژێمی خومەینی کەوتە هەڕەشەو هێرش کردنە سەر کوردستان. ئەوەی جێگەی باسە ئەوەیە کە هێزە داگیرکەرەکانی رژێم لە دوای هێرش بۆ سەر کوردستان گەورەترین کۆسپ و شکستیان لە ناوچەی بانە تووش بوو، ئەوەش بۆ ئەوە دەگەرایەوە کە مامۆستا سەید جەلالدین بە شێوەی مەیدانی و راستەوخۆ سەرکردایەتی بەرگری کردنی لە خاکی کوردستانی دەکرد.

لە ماوەی شەڕی داسەپاوی سێ مانگەدا هێزی پێشمەرگەی دەفتەری مامۆستا کە لەلایەن مامۆستا سەید جەلالدینەوە سەرکردایەتی دەکران توانیان چەندین قارەمانەتی وەک شەری کامیاران، شەری قەرەچیاوەی سەقز، شەری کەلی خان و شەری 10ی خەزەڵوەری 1358 تۆمار بکەن کە لە دوای شەری 10ی خەزەلوەردا هێزەکانی رژێم تووشی شکستی گەورە هاتن، و لە دوای ئەو شکستە جەرگبرەی هێزەکانی رژێم، خومەینی ناچار بە پاشەکشەو ئاگربر و دەست پێ کردنەوەی وتووێژەکان لەگەڵ کورد بوو.

لە دوای ئەوەی مامۆستا شێخ عزەدین رایگەیاند کە هێزی پێشمەرگەی نیە، حاشای لە بوونی هێزی پێشمەرگەی دەفتەر کرد، مامۆستا سەید جەلالدین لەگەڵ هاورێ و هاوفکرەکانی سازمانی خەباتی کوردستانی ئێرانیان لە 27ی ئاگۆستی 1980 دا دامەزراند. ئەگەر چی مامۆستا هەموو کات هەوڵی دەدا یەکیەتی و یەکریزی نێوماڵی کورد پارێزراو بێ و پێکەوە بتوانن لەبەرامبەر هێزەکانی رژێم دا بوەستنەوە، بەڵام هەر بە دامەزرانی سازمانی خەبات کەوتە بەرهێرش و پەلاماری هێزە کوردستانیەکان و بەداخەوە ئەو مڵملانێ و دژایەتیانە بوونە هۆی زەرەر و زیانێکی بەرچاو هەم لە سازمانی خەبات و بە گشتیش بزوتنەوەی نەتەوەیی گەلەکەمان لە کوردستانی رۆژهەڵات.  مامۆستا لەگەڵ ئەو جۆرە هەڵسوکەوتە ناسیاسی و ناشۆرشگێڕیانەدا نەبوو وە هەموو کات بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە بە یەکیەتی و برایەتی نێوان ئەحزاب دەتوانین باشتر لە بەرامبەر رژێمی ئێراندا بوەستین و هانی هێزی پێشمەرگەی دەدا کە لە حاست هەڵسوکەوتە ناشۆرشگێڕی و غەیرە دیموکراتیەکاندا دیان بەخۆدا بگرن و وزەی خۆیان بۆ دژایەتی رژێم تەرخان بکەن. مامۆستا هەر لە سەرەتاوە پێی وابوو کە بە دوور لە جیاکردنەوەی خەتی  فکری  و حیزبی، هەمووان لە راستای سەرخستنی خەباتی نەتەوەی کوردا تێبکۆشن، بە پێچەوانەوە سەرکەوتنی بزوتنەوەی نەتەوەیی و شکستی هێزەکانی رژێم حەستەم دەبێ.

هەر بۆیە ئەگەر چاوێک لە رابردووی سازمانی خەبات بکەین هیچ کات دەست پێشخەر نەبووە لە هەڵگیرسانی شەر و ململانێی حیزبی، بەڵکوو تەنها هەوڵی داوە دیفاع لە خۆی بکات و بۆ مانەوەی لە مەیدانی خەباتدا تێکۆشاوە.

حاشا هەڵنەگرە کە ئەو رێبەرەی کورد بۆ سەرخستنی سازمانی خەبات و بزوتنەوەی نەتەوایەتی گەلەکەمان لە هیچ شتێک درێغی نەکردوەو لەو راستایەدا بە ماڵ و گیان ئامادەی خزمەت کردنی بزوتنەوەکەی بووەو باج و نرخێکی زۆری داوە.

مامۆستا لە چاونەترسی و پیاوەتیدا گوڵی سەرچڵ و لە عیلم و زانست دا دەریای بێ بن بوو، هەر لە هەڕەتی لاوێنیەوە چاوی بە هیچ داگیرکەرێکی کوردستان هەڵنەهاتووەو بۆ دژایەتی کردنیان لە هیچ هەنگاوێک سڵی نەکردوە، هاوکات لە باری عیلمیەوە شارەزای مێژووی کورد و کوردستان و نەتەوەکانی دەوروبەر، زانستی ئایینی و زمان و ئەدەبیاتی کوردی و فارسی و عەرەبی بووەو بە دەیان قەسیدەو شیعر و پەخشانی بە هەر سێ زمانەکە هەیە،  لە باری شیعر و ئەدەبیاتەوە خاوەن هەستێکی ناسک بووەو هەستی شۆرشگی٠رانە بەتایبەت لە شێعرەکانی دا رەنگدانەوەی زۆری هەبووە.

ئەو رێبەرەی گەلەکەمان باوەڕێکی زۆری بە دیموکراسی و پێکەوە هەڵکردن و فرەیی هەبوو، نمونەی هەرە روون ئەوەیە لە دوای راپەرینی جەماوەری لە ئێران ئەوانەی هاوکاری بوون لە راپەرندنی کار و باری شۆرای شاری بانەدا کەسانێک بوون کە  لە باری فکریەوە چەپ و دوور بوون لە فکر و هزری مامۆستا، بەڵام ئەوەی بۆ مامۆستا گرینگ بوو خزمەتی دۆز و خەڵکەکەی بوو نەک مەسەلەی فکری.

ئەگەر بمانەوێ لە باری سیاسی و خەتی موبارزانی مامۆستا بناسین ئەو قسەی بەس و بەڵگەیەکی روونە کە لە کۆنگرەی چوارەمی سازمانی خەبات دا فەرمووی: خەباتی ئێمە خەباتێکی نەتەوەییە و خەباتی تەبەقاتی و چەپیگەری و ئیسلامی پێوەندیان بە خەباتی ئێمەوە نیە.

ئەو وتەیە لە راستیدا دەرخەری ئەو راستیەیە کە مامۆستا ژیان و ماڵ و سامانی هەموو لە پێناو سەرخستنی بزوتنەوەی رەوای گەلەکەی تەرخان کردوەو سەربەستی نەتەوەی کورد ئامانجی سەرەکی مامۆستا بووە. 

بێ شک رێباز و خەتی نەتەوەیی مامۆستا چۆڵە چرای نەوەی ئێستاو داهاتووی نەتەوەکەمانەو دەبێ بە دوور لە هەر ئایدۆلۆژیەک لە پێناو خزمەت و سەرخستنی بزوتنەوە رەواکەمان یەکگرتوو تەبا بین.