دادپەروەری و یەکسانی نێوان ژن و پیاو یەکێکە لە بنەما سەرەکییەکانی دروستکردنی کۆمەڵگایەکی داینامیکی و دادپەروەر و ئینسانی.

دادپەروەری و یەکسانی نێوان ژن و پیاو یەکێکە لە بنەما سەرەکییەکانی دروستکردنی کۆمەڵگایەکی داینامیکی و دادپەروەر و ئینسانی.

✍️شۆرش خەبات

 لە نێو کورددا ژنان هەمیشە ڕۆڵێکی سەرەکییان لە مێژوو و کولتوور و بەرخۆداندا هەبووە. لە ڕابردووی دوورەوە تا ئەمڕۆ، ژنانی کورد ڕەمزی بوێری و قوربانیدان و پێشەنگایەتی بوون، بەڵام هێشتا لە زۆر حاڵەتدا ڕووبەڕووی تەحەددیاتی وەک هەڵاواردنی ڕەگەزی و پشتگوێخستنی مافەکانیان دەبنەوە.

یەکسانی نێوان ژن و پیاو لە کۆمەڵگە کورد زمانەکان بە واتای ڕێزگرتن لە مافەکانی ژنان لە هەموو بوارەکاندا بە پەروەردە و کار و سیاسەت و بڕیاردانە. پێویستە ژنانی کورد دەرفەتی یەکسانیان هەبێت لەگەڵ پیاوان بۆ بەدەستهێنانی خوێندنی شایستەو هەلی کارێکی گونجاو وە بەشداریکردن لە بەڕێوەبردنی کۆمەڵگەدا. هەروەها یەکسانی جێندەری بە واتای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و کۆتاییهێنان بەو نەریتە درۆینانەیە کە ڕێگرن لە پێشکەوتنی ژنان.

ژنانی کورد نیشانیان داوە کە بە لەبەرچاوگرتنی هەلومەرجی دادپەروەرانە دەتوانن سەرکەوتنی گەورە لە هەموو بوارەکاندا بە هونەر، زانست، سیاسەت و بەرگری لە مافی مرۆڤ بەدەست بهێنن. بەدڵنیاییەوە کۆمەڵگایەک کە ژن و پیاو لە هەلومەرجێکی یەکساندا پێکەوە کاربکەن، کۆمەڵگایەکی بەهێزتر و دادپەروەرتر و یەکگرتووتر دەبێت.

چەسپاندنی دادپەروەری و یەکسانی لە نێوان ژن و پیاو لە نێو کورددا نەک هەر بۆ گەشەکردن و گەشەسەندنی پێکهاتەی کورد زمان گرینگە، بەڵکو پەیامێک بۆ جیهان دەنێرێت کە مافی مرۆڤ بەبێ یەکسانی جێندەری هەرگیز تەواو نابێت.

له بواری شه ر. ؛

زۆر ڕاستە کە ژنان بەگشتی ڕۆحێکی نەرم و نیانیان و پڕ لە جوانیان هەیە، بەڵام لەبەر ئەو هەلوومەرجەی کە دیکتاتۆریەت و زۆڵم بەسەریاندا سەپەندویەتی،  بەناچار بۆ گەیشتن بە مافەکانیان لە ڕێگەی دادپەروەری و یەکسانی نێوان ژن و پیاو، لە بواری شەڕ و خۆڕاگریدا لە مێژووی خەباتی کورد جێگەی تایبەتی هەیە. ژنانی کورد هەمیشە شانبەشانی پیاوان ڕۆڵیان هەبووە، نەک هەر لەپشت بەرەیەوە بەڵکو لە هێڵی پێشەوەی خەباتیشدا. مێژووی خەباتی نەتەوەی کورد پڕە لەو ژنانەی کە بە ورە و فیداکارییەوە خەباتیان کردووە بۆ بەرگریکردن لە خاک و ماف و ئازادییەکانیان. ئەم ڕۆڵگێڕانە توانا و مافی یەکسانی ژنان نیشان دەدات، بۆ بەشداریکردن لە هەموو بوارەکاندا، تەنانەت سەختترینیان، واتە شەڕ. دەبێ ئەوش بڵێین کە ژنان لە دوو جیبهەدا شەڕ دەکەن، هەم جیهەی شەڕی نەتەوەیی و هەم چالاکی بۆ بەرەنگاربوونەوی زوڵم توندوتیژی و چەوساندنەوە لەدژی ژناندا.

ژنانی کورد لە زۆرێک لە بزووتنەوەکانی بەرخۆدان و ڕزگاریخوازیدا هێمای ئیرادە و بەرخۆدان بوون. ئەوان نەک هەر وەک جەنگاوەر بەڵکو وەک سەرکردە و فەرماندە و ستراتیژیست ناسراون. نموونەی ئەو ژنە ئازا و ئازانە ئەوەمان بۆ دەردەخات کە یەکسانی لە بواری شەڕ و بەرگریدا، واتە داننان بە توانای یەکسانی ژن و پیاو.

ئەم یەکسانیەش بە واتای دان پێدانانە بە مافی ژنان بۆ بەرگریکردن لە خاک و نەتەوەکەی و بەشداریکردن لە بڕیارە سەربازی و ستراتیجیەکان. لە فەرهەنگی کوردیدا ژنە جەنگاوەرەکان تەنیا هێمای بەرخۆدان نین، بەڵکو هێمای شەرەف و ناسنامەن.

دادپەروەری لە شەڕدا بەو مانایەیە کە ژنیش وەک پیاو مافی هەڵبژاردنی هەیە؛ بۆ ئەوەی بتوانێت ئازادانە بڕیاربدات کە لە چ ڕۆڵێکدا بەشداری بکات، چ لە هێڵی پێشەوە، چ لە پشتی بەرە یان لە بنیاتنانەوەی کۆمەڵگەی دوای جەنگدا. ژنانی کورد نیشانیان داوە کە تێکۆشان بۆ دادپەروەری و ئازادی بەبێ ئامادەیی یەکسان و چالاکانەی ئەوان مانای تەواوی نابێت.

له بواری روناکبیری :
ڕوناکبیری ژنی کورد هەمیشە یەکێک لە پایە سەرەکییەکانی پێشکەوتنی فیکری و کۆمەڵایەتی و کولتووری بووە لە کۆمەڵگەی کوردیدا، شانبەشانی پیاوان. سەرەڕای ئاستەنگە مێژوویی و کۆمەڵایەتییەکان، ژنانی کورد ڕۆڵێکی گرنگیان لە دروستکردنی هۆشیاری و گۆڕانکارییە بنەڕەتییەکان لە کۆمەڵگادا بینیوە. ئەوان نەک تەنها لە بواری بنەماڵەدا پێشەنگ بوون، بەڵکو لە بوارەکانی سیاسەت و هونەر و پەروەردە و بەرخۆدانی کۆمەڵایەتیشدا پێشەنگ بوون و هەوڵیان داوە دەنگی خۆیان لە جیهاندا ببیستن.

لە مێژووی کورددا چەندین ژنی ڕۆشنبیر بدۆزینەوە کە بە قەڵەم و هزر و چالاکییە کۆمەڵایەتییەکانیان زەمینەیان بۆ خەبات بۆ دادپەروەری و یەکسانی خۆش کردووە. ئەم ژنانە هەنگاوی گەورەیان ناوە لە بەرەنگاربوونەوەی نایەکسانی و نەریتە نادادپەروەرەکان بە هەوڵدان بۆ پەروەردەکردن و هۆشیارکردنەوەی خەڵک. شانبەشانی پیاوان بۆ داکۆکیکردن لە مافی مرۆڤ و دادپەروەری کۆمەڵایەتی و ئازادی نەتەوەی کورد کاریان کردووە و سەلماندوویانە کە هیچ گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی بەبێ بەشداری ژنان ناکرێت.

ڕۆشنبیری ژنانی کورد تەنیا بە مانای خەبات بۆ مافەکانیان نەبووە، بەڵکو هەوڵدان بۆ دروستکردنی کۆمەڵگایەکی دادپەروەرترە بۆ هەموو لایەک.

ئەم ژنانە بە چوونە ناو بوارەکانی ئەکادیمی و ئەدەب و سیاسەت و بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان تەحەدای بۆشاییەکانی بوون و سەلماندیان کە توانایان یەکسانە بە پیاوان.

ڕاوەستانی ژن و پیاوی کورد شان بە شانی یەکتر لە ڕۆشنبیریدا هێمای هاوپشتی و هەوڵی هاوبەشە بۆ بنیاتنانی ئایندەیەکی گەشاوەتر. ئەم هاوکاریکردنە ئەوە دەردەخات کە بۆ بەدیهێنانی ئازادی و دادپەروەری، هاوڕێیەتی و ڕێزگرتنی یەکتر لە نێوان ژن و پیاودا پێویستە.

ژنانی کورد سەرەڕای لێکچوونیان لەگەڵ ژنان لە بەشەکانی دیکەی جیهان لە هەوڵەکانیان بۆ بەدەستهێنانی ماف و یەکسانی، خاوەنی تایبەتمەندی ناوازەن کە لە مێژوو و کولتوور و هەلومەرجی تایبەتی نەتەوەی کوردەوە سەرچاوەی گرتووە. ئەوەی ژنی کورد جیادەکاتەوە، تێکەڵەیەک لە تێکۆشانێکی بێوچان بۆ ئازادی و ڕۆڵێکی دیار لە بەرخۆدان و پاراستنی کولتوور و ناسنامەی کوردییە.

1. ڕۆڵ لە بەرخۆدان و شەڕدا: 
ژنانی کورد لەمێژە شان بە شانی پیاوان لە مەیدانەکانی بەرخۆدان و خەبات بۆ ئازادی چالاکی دەکەن. بە پێچەوانەی زۆرێک لە ناوچەکانی جیهان کە ژنان زۆرتر لە پشت بەرەیەکەوەن، ژنانی کورد وەک تێکۆشەری هێڵی پێشەوە و فەرماندە و تەنانەت سەرکردەی بزووتنەوە ڕزگاریخوازەکان دەناسرێن. ئەم ڕۆحی خەبات و فیداکارییە یەکێکە لە جیاوازییە هەرە دیارەکان.

٢. پاراستنی کولتوور و زمان: 
ژنانی کورد لە پاراستن و گواستنەوەی زمان و کولتوور و نەریتی کوردیدا ڕۆڵێکی گرنگیان هەبووە. لە زۆر حاڵەتدا قەڵای سەرەکی ناسنامەی نەتەوەیی بوون، بەتایبەتی لەو سەردەمانەی کە شوناسی کورد لەژێر فشار و سەرکوتدا بووە.

3. تەحەدا:
ژنانی کورد جگە لە ڕووبەڕووبوونەوەی کێشەی وەک هەڵاواردنی ڕەگەزی کە لە هەموو جیهاندا باو بووە، لەگەڵ ستەمی نەتەوەیی و سیاسیشدا خەباتیان کردووە. ئەم هەلومەرجە سەختانە وای لێکردوون ببنە هێمای بەرخۆدانی دووانەی بەرامبەر بە نایەکسانی جێندەری و چەوساندنەوەی نەتەوەیی.

4. سەربەخۆیی و دەسەڵاتی بڕیاردان:
ژنانی کورد لە زۆرێک لە پێکهاتە کوردییەکاندا سەربەخۆیی زیاتریان هەیە لە ژنانی هەندێ پێکهاتەی دیکە. ئەوان نەک تەنها لە بنەماڵەدا، بەڵکو لە گۆڕەپانی کۆمەڵایەتی و سیاسیشدا پێگەیەکی تایبەتیان هەیە و لە زۆر حاڵەتدا بە سەرکردەی ڕۆشنبیر و کۆمەڵایەتی ناسراون.

5. ڕۆڵ لە کۆمەڵگەی کۆچەری و گوندنشین: 
ژیانی کۆچەری و گوندنشین لە نێو کورددا بەرپرسیارێتی بەرفراوانی بە ژنان بەخشیوە. جگە لە بەڕێوەبردنی خێزان، ڕۆڵیان لە کشتوکاڵ و ئاژەڵداری و تەنانەت بەرگریکردن لە زەویدا هەبووە. ئەم فرەڕەهەندییەی ژیانیان یەکێکە لە تایبەتمەندییە جیاوازەکانی ژنانی کورد.

6. بوون بە ئیلهامبەخش بۆ جیهان:
ژنانی کورد لەم ساڵانەی دواییدا سەرنجی جیهانی بۆ خۆیان ڕاکێشا، بەتایبەتی بە بەشداریکردن لە بزووتنەوە سیاسی و سەربازییەکان. وێنەی ژنانی کورد بە جلوبەرگی نەریتییەوە لە بەرەکانی شەڕدا بۆتە هێمای بوێری و سەربەخۆیی بۆ ژنان لە سەرانسەری جیهاندا.

بە گشتی ژنانی کورد هێمای بەرخۆدان و شوناس و خەباتە بۆ یەکسانی. سەرەڕای چەندین تەحەددا، توانیویانە ڕێگای نوێ بۆ مێینەیی و ئازادی و پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی دیاری بکەن و ئیلهامبەخش بن بۆ زۆرێک لە بزووتنەوە جیهانییەکان.