شۆڕشی ئێران بۆچی کرا و دەرئەنجامەکانی چی بوون ؟

 

هەر شۆڕش و راپەرینێک کە لە وڵاتێک  دەکرێت کۆمەلێک هۆکار و تایبەتمەندی خۆیی هەیە کە وای لێ‌  دەکات جیا بێ‌ لە شۆڕش و راپەرینەکانی پێش خۆی  و هەروەها جیاواز بێ لەو شۆڕش و راپەرینانەی کە لە ولاتێکی دیکە ئەنجام دەدرێت.  ئەو جیاوازییانەش  بەشێوەیەکی سروشتی دەگەرێتەوە بۆ ئەوبارودۆخە سیاسی و ئابووری و جوگرافیایانەی کە لە نێوان وڵاتانی  جیهان دا هەیە . هەروەها ئەو  شۆرش و راپەرینە  بۆ رزگاریی و دەرباز بوونە لەو بارودۆخە ناهەموارەی لەسەرجەم بوارەکانی ژیان  لە وڵات دا هەیە و بە ئامانجی گۆرین و پێکهێنانی سیستەم و حکومەتێک کە لە پێناو بەرژەوەندییە بالاکانی نەتەوەیی کاربکات و پێکهێنانی ئاستێکی بەرز لە خۆشگوزەرانی بۆ دانیشتوانی وڵاتەکەی بە ئەرکی سەرەکی خۆیی بزانێت  و خەلکی بە ئازادی و کامەرانی بژین . هەربۆیە جەماوەر لە پێناو ئەو ئامانجە تێدەکۆشن و قوربانیەکی زۆر لە باری مادی و مەعنەویەوە دەدەن و  بەتایبەت لەو وەلاتانەی کە دەسەڵاتدارانی پەیرەوی سیستەمێکی دیکتاتۆری دەکەن و دەرفەتی ئاڵوگۆری تێدا ئەگەر ئەستەم نەبێت زۆرکەمە ،  هەر بۆیە بەزەبری هێزی سەربازی یاخود جەماوەری نەبێت ناگۆردرێن و ئاڵوگۆر لە دەسەڵات پێک نایەت و ئەنجامەکەشی بەرزبوونەوەی ئاستی قوربانیەکان دەبێ . 

بەڵام لەگەڵ ئەوانەشدا سەرکەوتنی شۆڕش و راپەرین و  هەروەها ئاڵوگۆر لە سیستەم و دەسەڵات و حکومەتدا ، مەرج نیە ببێتە هۆیی بەدیهاتنی  ئەو بیر و باوەر و ئامانجانەی کە لە دەستپێکی شۆڕش دا خەلک ئاواتی پێ دەخواست و قوربانی لە پێناویدا ،  لەوانەیە لە درێژ ماوەدا دەرئەنجامەکانی پێچەوانە بێتەوە و بریتی بێ لە خراپتربوونی ژیان و گوزەرانی  خەلک و بە فیرۆچوونی زەحمەت و خوێنی قوربانیان و هیوا وئامانجەکانی  میللەت کە ئەگەر زۆر دوور نەرۆین و نمونەی بەرچاومان دەست بکەوێت، بریتیە لە  راپەرینی ولاتانی عەرەبی کە بە  بەهاری عەرەبی ناوبانگی دەرکرد کەلە سەرەتاوە خەلک بۆ چ ئامانجێک شۆڕشی کرد و چ ئەنجامێکی لێدەرچوو ؟  بووە هۆی دروست بوونی پشێوی و تێکدانی وڵات و بەردەوامی جەنگ و کاولکاری و دەربەدەربوون و ئاوارە و کوژرانی هەزاران کەس  و  بە لارێدا چوونی ئامانج و مەبەستەکانی شۆرش و راپەرین و تا ئێستاش چارەنووسی بەشێک لەو ولاتانەی کە شۆرش و راپەرینی  تێدا هەڵگیرساوە نادیارە و چاوەروان ناکرێ‌ وا بەئاسانی کۆتایی بەو نەهامەتیانە بێت کە بەسەر خەلکی دا هاتووە . 

 یەکێک لەو وەلاتانەی کە شۆرشی تێدا هەڵگیر سا لە سەدەی بیستەم دا ئێران بوو لە راستیدا  شۆرشی گەلانی ئێران بەیەکێک لەو رووداوە گرینگ و مێژوویانەی جیهان دادەنرێت کە بووە هۆیی کۆمەلێک ئاڵ و گۆری بنەرەتی لەو وەڵاتەدا کە لە درێژ ماوەدا رەنگدانەوەی بوو لەسەر ژیان و گوزەرانی خەڵکی ئێران بەگشتی و کوردستان بەتایبەت چونکە لە دوای رووخانی رژیمی شاو و حکومەتەکەی سیستەم و دەسەڵاتێک هاتە سەر کار کە دوور بوو لە ویست و داوا و چاوەروانیەکانی  نەتەوەکانی ئێران .

سی و هەشت ساڵ پێش ئێستا لە ساڵی 1979 لە ئەنجامی ئەو ستەم و زۆرداریانەی   لە باری  سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی   کە بەهۆی رژێمی پاشایەتی ئێران بە سەرۆکایەتی رەزا شای پەهلەوی لە گەلانی ئێران دەکران بووە هۆکاری بێزاری و تورەیی خەڵکی ئێران . هەر بۆیە دانیشتووانی ئێران بەسەرجەم چین و توێژەکانیەوە بە هاوکاری و رێکخستنی لایەنە سیاسیە  نەتەوەیی و ئاینیەکانی ئێران بەگشتی و کورد بە تایبەتی بۆ رزگاربوون لەو ستەم و زۆرداریانە  بریاری شۆرش و راپەرین درا لە دژی شا و حکومەتەکەی .

ئەگەر بەشێوەیەکی گشتی  باس لە هۆکارەکانی هەڵگیرسانی شۆرشی گەلانی ئێران بکەین ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە نەبوونی ئازادی و سەرکووتی خەلکی لەلایەن دام و دەزگا ئەمنیەکانی رژێمی شا لە دژی خەلک و چالاکانی مەدەنی و سیاسی و هەروەها خراپی بارودۆخی ئابووری خەلک بە شێوەیەکی بەرچاو لە کاتێکدا بنەمالەی شاو و خاو وخێزان و دارو دەستەکەی لەو پەری خۆشگوزەرانی دەژیان و بەفیرۆدانی سەروەت و سامانی ئێران و ستەمی نەتەوایەتی و هەروەها سەربەدەرەوەبوونی لە رادەبەردەر  بە هۆکاری سەرەکی هەڵگیرسانی شۆرشی گەلانی ئێران دادەنرێت 

جەماوەری نارازی لە بەر ئەم هۆکارانەی سەرەوە وە بە هومێدی بەدی هاتنی خەون و ئامانجەکانیان کە رزگاری و دەربازبوون بوو لە دیکتاتۆران و هەروەها بەدەست هێنانی  ئازادی و خۆشگوزەرانی و باشتر بوونی بارودۆخیان  بەشێوەیەکی بەرچاو بەشداریان لە شۆرشدا کرد و تورەیی و نارەزایەتی خەلکی بە سەرجەم پێکهاتە و نەتەوە و توێژەکانیەوە گەیشتە لووتکە و لەسەرجەم شار و شارۆچکە و دێهاتەکان بە گروتینێکی زۆرەوە و بە وتنەوەی شیعار و دروشمی جۆرا و جۆر و هەروەها هێرش کردنە سەر پایەگاو بنکەکانی حکومەتی رژیمی شا لە شارەکانی ئێران و کوردستان  بەشداریان کرد و لە دوای ماوەیەکی کورت توانرا رژێمی شا بروخێنن و دار و دەستەکەی یان رایان کرد چوونە دەرەوەی ئێران  یان کەوتنە دەست شۆرشگێران و بەسزای خۆیان گەیشتن و دوای هەول و قوربانی دانێکی زۆر  لە ئەنجامدا شۆرش سەرکەوت .

دوای روخانی رژێمی پاشایەتی ،شادی و دڵخۆشیەکی بێ وێنە لە روخسار و ناخی خەلک  بەدی دەکرا چونکە بە دەستی خۆیان حکومەتێکیان روخان کە سالانێک ببوە هۆی  ئازار و ناخۆشیان ،بەلام ئەم خۆشیانە زۆری نەخایەند چونکە هەر دوای ماوەیەک لە روخانی شاو و سەرکەوتنی شۆرش و گەرانەوەی خومەینی لە فەرەنساوە بۆ ئێران و هاتنە سەرکاری ئاخوندان دەست کەوت و ئامانجەکانی شۆرش ژێر پێ‌ خران و هیچ شتێکی لێ شین نەبوو بۆ خەلکی نیشتیمان پەروەر و بێگومان خومەینی بە فێڵاویترین و تاوانبارترین و جینایەتکارترین  کەس دادەنری لە گۆرینی رێرەوی شۆرشی گەلانی ئێران بۆ رێرەوی  ویست و بەرژەوەندیە  تایبەتیەکانی خۆی ،  بە پەیرەو کردنی سیستەمێکی تاک رەوی لە بریار و هەڵوێستەکانی و بە قۆستنەوەی شلەژاوی خەلکی و راوەستانی جومگە سەرەکیەکانی ژیان و لە هەمانکاتدا بەبیانووی جەنگی نێوان عێراق و ئێران و کوشتن و دورخستنەوەی سەرجەم نەیارانیان لە دەرەوە و ناوەوەی  ئێراندا و رێکخستنەوەی دەزگا ئەمنیەتی و ئیتلاعاتیەکان بەمەبەستی سەرکوت و کپ کردنی دەنگی نارەزایەتی خەلک لە دژی هاتنە سەرکاری حکومەتی تازە بەدەسەڵات گەیشتووی ئێران بە ناوی کۆماری ئیسلامی ئێران و  کۆمەلێک هۆکاری دیکە  بووە هۆی  پێ‌ قایم کردنی ئەو رژێمە و بەدی هاتنی ویستە شەخسیەکانی خومەینی و دارودەستەکەی .

سەبارەت بە خەلکی کوردستانیش  بە هەمان ئەو هۆکارانەی باسکران بەشێوەیەکی دیار و بەرچاو بەشداری شۆرشیان کرد و وە رۆلی سەرەکیان هەبوو لە روخانی شادا بەڵام دوای روخانی رژیمی پاشایەتی جیاوازتر لە نەتەوەکانی دیکەی ئێران مامەلەی لەگەلدا کرا چونکە نوێنەرانی کورد و شەخسی مامۆستا شێخ عێزەدین هەر زوو رووی راستی رژێمیان بۆ دەرکەوت و بەشداریان نەکرد لە ریفراندۆم و دیاری کردنی چارەنووسی ئێران و هەروەها بەردەوام پێداگریان لە سەر ماف و داوا رەواکانی خۆیان دەکردەوە کە ئەمانە بۆ خودی خومەینی و رژێمی ئاخوندی ئێران  جێی قەبوول نەبوو هەربۆیە کەوتە سەرکوت و چەوسانەوەی خەلک و هەروەها سەپاندنی شەر بەسەر کوردستاندا بەبیانووی بێ بنەما و دور لە راستی و حەقیقەت. هەرچەند ویست و داواکانی کورد نەهاتەدی لە دوای شۆرش و هاتنە سەر کاری دەسەڵاتدارانی رژێمی ئاخوندی بەڵام ئەمانە نەبوونە هۆی  سارد کردنەوە و وازهێنان لەو ئامانجە پیرۆزەیان بەڵکو زیاتر لە جاران کەوتنە خۆ و تا ئێستاش زیندووترین نەتەوەیە لە ئێراندا کە هەول و تەقەلاکانی بۆ بەدەست هێنانی مافەرەواکانی خۆی  و روخانی رژێمی ئاخوندی درێژەی هەیە .

ئەزموونی شۆڕشی گەلانی ئیران وانەیێکی گرینگە بو سەرجەم پێکهاتەکانی ئێران و بە تایبەتیش کوردستان و جارێکی دیکە نابێ رێگە بە فیرۆ چوونی هەوڵ و ماندووبونی جەماوەر و بەرەی ئازادیخوازان بدرێ‌ و بەو پەری چاوکراەیی و ووشیاری مامەڵە لەگەڵ دۆخی پێکهاتوو دەبێ بکرێت و هاوکات ەڵمینەری ئەو راستیەشە کە گەلی کورد لەسەر جەق بوو و تەواوی ئەو پێش بینییانەی لەسەر دەسەڵاتی تازە هاتووە سەرکار کردی هەمووی واقعی بوون و دەکرێ‌ بلیێن وریاترین پێکهاتەی بەشدار لە راپەرینی گەللانی ئێران گەلی کورد بوو.